دولت و ارتش پشت پرده دستگیری عمران خان قرار دارند

عمران خان که از زمان برکناری از نخست وزیری در آوریل ۲۰۲۲، چندین بار به دادگاه فراخوانده شده است، سه‌شنبه گذشته هم توسط نیروهای پلیس دستگیر شد تا به اتهاماتی در ارتباط با پرونده‌های اختلاس، پاسخ دهد اما این بار هم شهباز شریف، نخست وزیر و مقامات ارتش نتوانستند رقیب سرسخت خود را شکست دهند و دادگاه عالی پاکستان بازداشت عمران خان را غیرقانونی اعلام و دستور آزادی فوری او را صادر کرد. هواداران خان هم در واکنش به دستگیری او، در برخی شهرها به مراکز نظامی و دولتی حمله کردند تا خشم خود را از سیاستهای اسلام آباد نشان دهند. به نظر می‌رسد، مقامات اسلام‌آباد سعی دارند با متهم کردن عمران خان به فساد مالی، او را در انتخابات پارلمانی آینده رد صلاحیت کنند اما این اقدام باتوجه به فضای تنش‌آلود این کشور در یکسال گذشته، می‌تواند به تشدید تنشها منجر شود.

برای بررسی تحولات سیاسی پاکستان، الوقت؛ با سیدعبدالحسین رئیس‌السادات، کارشناس مسائل شبه قاره گفتگو کرده است.

اخیرا دادگاه پاکستان، عمران خان را دستگیر کرده که این اقدام دوباره به تشدید تنشها بین دولت و هواداران او منجر شده است. به نظرتان دلیل اصلی بازداشت او در شرایط کنونی چیست؟

شاید دلیل اصلی بازداشت عمران خان در شرایط فعلی مخالفتش با سیستهای ارتش و سازمان اطلاعات این کشور «آی اس آی» باشد، ولی بهانه بازداشت سخنرانی‌هایی تند عمران خان بود که در آن دولت را تهدید کرده بود و مقامات اسلام‌آباد هم این مسئله را دستاویز قرار داده‌اند تا عمران خان را دستگیر کرده و اعتراضات هوادارانش را  کاهش دهند. اما به نظرم، این اعتراضات همچنان ادامه خواهد داشت و کسانی که از خان در سالهای اخیر طرفداری کردند او را رها نخواهند کرد.

باید به این مسئله اشاره کنیم که وضعیت حزب گرایی در پاکستان و دیگر کشورهای شبه قاره، به گو‌‌نه‌ای است که طرفداری از حزب خانواده‌ای و موروثی است و نسل به نسل منتقل می‌شود و مثل کشورهایی مانند ایران نیست که افراد در یک دوره انتخاباتی بنابه دلایلی از یک حزب حمایت می‌کنند اما در دوره بعد از کانیداهای حزب دیگر حمایت می‌کنند. در پاکستان احزاب حرف اصلی را می‌زنند و از زمان تاسیس این کشور در سال ۱۹۴۸ حزب مسلیم لیگ، به عنوان اولین حزب تشکیل شد که آن هم بعد از مدتی دو شاخه شد که یکی «مسلم لیگ قائد اعظم» و دیگری «مسلم لیگ نواز» بود و اواخر دهه ۱۹۶۰ حزب مردم هم شکل گرفت و تا چند دهه این دو حزب صحنه گردان اصلی انتخابات بودند و قدرت اصلی همیشه بین آنها تقسیم شده بود.

ریشه اختلافات دولت و عمران خان چیست؟

با تاسیس حزب مردم رقابت بین این حزب با حزب مسلم لیگ شروع شد و پس از آن نیز احزاب دیگری مثل حزب تحریک انصاف که در حال حاضر رهبری آن در دست عمران خان است و او با کمک هواداران این حزب توانست به نخست وزیری برسد، اما در یک شبه کودتا کنار رفت و حزب مسلم لیگ نواز، به رهبری شهباز شریف با برگزاری انتخابات زودهنگام اکثریت کرسی‌ها را از آن خود کرد و در نهایت او به نخست وزیری رسید و اختلافات بین دولت و عمران خان تشدید شد. در ایالت پنجاب که پایگاه اصلی حزب مسلم لیگ است و جمعیت زیادی دارد، اما در عین حال در این ایالت هم حزب عمران خان صاحب کرسی در پارلمان شد و نشان می‌دهد که او در پاکستان پایگاه مردمی زیادی پیدا کرده است. عمران خان با رشوه گیری در داخل دولت، فساد مالی و سیاست خارجی نادرست پاکستان مخالفت است و در سخنرانی‌های خود دولت را تهدید می‌کند و مقامات اسلام آباد  به بهانه جلوگیری از آشوبها، او را چند روز پیش دستگیر کردند و قوه قضائیه پاکستان گفته که با عمران خان باید مثل یک مهمان برخورد کنیم، زیرا به پایگاه مردمی او به خوبی آگاه هستند.  

همچنانکه پس از باشدات عمران خان، هوادارانش به مرکز «ای اس ای» حمله کردند که قدرتمندترین مرکز تصمیم‌گیری در این کشور به شمار می‌رود. در۷۵ سال گذشته از تاسیس پاکستان، هر وقت دولت غیرنظامی هم روی کار آمده است، یا از طریق کودتا پس از مدتی سرنگون شده و یا مثل «ذوالفقار علی بوتو» نخست وزیر سابق پاکستان به بهانه‌های مختلف اعدام شده‌اند. پرویز مشرف هم با کودتا روی کار آمد و سعی داشت نواز شریف را اعدام کند اما عربستان سعودی وساطت کرد و مانع این اقدام شد و نواز شریف به عربستان تبعید شد. به همین دلیل، حزب مسلم لیگ نواز، در سالهای اخیر روابط خوبی با عربستان سعودی داشته است و سعودیها از هم سیاستهای این حزب پشتیبانی کرده‌اند.   

ارتش چه نقشی در دستگیری عمران خان دارد؟

اگرچه نیروهای پلیس عمران خان را دستگیر کردند اما این مسئله واضح است که همه قدرت پاکستان در اختیار ارتش قرار دارد و نظامیان همه کاره هستند و سیاستهای این کشور را تنظیم می‌کنند. حتی این گمانه زنی‌ها وجود دارد که در ماجرای ترور بی‌نظیر بوتو، نخست وزیر سابق پاکستان هم سازمان آی اس آی و ارتش دخالت داشتند.  می‌توان گفت که آی اس آی به طور مستقیم زیر نظر آمریکا فعالیت دارد و برنامه‌ریزی‌های خود را در راستای منافع این کشور تنظیم می‌کند. 

انتخابات پارلمانی چه زمانی برگزار می‌شود آیا خان می‌تواند با کمک هوادارنش دوباره قدرت را به دست بگیرد و معادلات سیاسی را به نفع خود و حزبش بازگرداند؟

عمران خان خواستار برکناری شهباز شریف از قدرت و برگزاری انتخابات زودهنگام است اما دولت با این درخواستها مخالفت کرده است. باتوجه به فضای سیاسی پاکستان و گرایشات مردمی به حزب تحریک انصاف، در انتخابات دور بعد احتمال دارد که عمران خان دوباره قدرت را به دست بگیرد و به همین خاطر دولت و ارتش سعی دارند مانع از تحقق چنین اقدامی شوند. چون عمران خان ظاهرا آمریکا ستیز و تا حدی مخالف سیاستهای عربستان است و به دلیل اینکه از طبقه متوسط برخواسته، پایگاه مردمی زیادی دارد ولی حزب مسلم لیگ و حزب مردم که بیشتر در راس قدرت بوده‌اند، عمدتا از سوی سرمایه‌داران و زمینداران حمایت می‌شوند و به عبارتی آرای مردمی را با پول می‌خرند تا بتوانند کرسی‌های بیشتری را در پارلمان از آن خود کنند.

باتوجه به تنشهای اخیر و اعتراضات خیابانی هواداران عمران خان، چشم‌انداز تحولات سیاسی پاکستان را چگونه ارزیابی می‌کنید؟

به نظرم، با وجود دستگیری عمران خان اعتراضات خیابانی و تنشهای سیاسی تا حدودی فروکش خواهد کرد و شاید دادگاه خان را به اتهامات مختلف برای مدتی زندانی کند تا ارتباط او با هوادارنش قطع شود، اما با این حال هوادارن عمران خان دست از حمایت برنخواهند داشت و این مسیر را تا برگزاری انتخابات آتی ادامه خواهند داد و دستگیری و زندانی کردن‌ مکرر نه تنها جایگاه او را تضعیف نخواهد کرد بلکه سبب افزایش محبوبیت خان در بین مردم خواهد شد.